سکته مغزی یک عارضه بسیار جدی است و زمانی رخ می‌دهد که خون رسانی به بخشی از مغز قطع شده و در نتیجه منجر به مرگ سلول‌های مغز می‌شود. این نوع سکته ممکن است هر کسی را بدون در نظر گرفتن سن، جنسیت یا نژاد مبتلا کند. بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، سکته مغزی دومین عامل مرگ و میر و سومین علت ناتوانی در سراسر جهان است.
در این مطلب از سلامت باشیم توضیح خواهیم داد که سکته مغزی چیست، علائم و نشانه های سکته مغزی چیست، چگونه سکته مغزی را تشخیص و درمان کنیم، عوارض و پیامدهای احتمالی سکته مغزی کدام‌ها هستند. امیدواریم با مطالعه این مقاله، درک بهتری از سکته داشته باشید و بتوانید آن را تشخیص دهید و در مواقع اضطراری سریع عمل کنید.
سکته مغزی چیست؟
سکته مغزی زمانی اتفاق می‌افتد که یک رگ خونی در مغز مسدود شده یا می‌ترکد و از رسیدن اکسیژن و مواد مغذی به سلول‌های مغز جلوگیری می‌کند.
بسته به نوع و محل سکته مغزی، قسمت‌های مختلف مغز ممکن است تحت تاثیر قرار گرفته و در نتیجه آسیب‌های جسمی و ذهنی مختلفی ایجاد شود. بهتر است بدانید دو نوع اصلی سکته مغزی وجود دارد: سکته مغزی ایسکمیک و سکته هموراژیک.
سکته مغزی ایسکمیک زمانی اتفاق می‌افتد که یک لخته خون یا تکه‌ای از پلاک (یک ماده چرب) سرخرگی را که عمل خونرسانی به مغز را بر عهده دارد، مسدود می‌کند. این شایع‌ترین نوع سکته مغزی است که حدود 85 درصد از سکته‌های مغزی را شامل می‌شود.
یکی دیگر از انواع سکته مغزی هموراژیک است و زمانی اتفاق می‌افتد که یک رگ خونی در مغز پاره شود یا نشت کند و باعث خونریزی در داخل یا اطراف مغز شود. این نوع سکته مغزی کمتر شایع، اما شدیدتر است و حدود 15 درصد از سکته‌های مغزی را تشکیل می‌دهد.
همچنین بهتر است بدانید وضعیت دیگری به نام حمله ایسکمیک گذرا (TIA) یا سکته کوچک وجود دارد که علت بروز آن، انسداد موقت جریان خون در مغز است.
اما TIA چند دقیقه یا چند ساعت طول می‌کشد و آسیب دائمی به مغز وارد نمی‌کند. با این حال، TIA یک علامت هشدار دهنده است که ممکن است به زودی یک سکته مغزی بزرگ رخ دهد، بنابراین نباید آن را نادیده گرفت.
علل و عوامل خطر سکته مغزی چیست؟
علت اصلی سکته مغزی آترواسکلروز است که به دلیل ایجاد پلاک در عروق در طول زمان بروز پیدا می‌کند. پلاک، شریان‌ها را تنگ و سفت می‌کند و با این کار، شریان های مستعد پارگی می‌شوند.
آترواسکلروز می‌تواند هر شریان بدن را تحت تاثیر قرار دهد، اما به ویژه زمانی خطرناک است که شریان‌هایی را که خونرسانی به مغز را برعهده دارند، تحت تاثیر قرار دهد.
برخی از عواملی که خطر ابتلا به تصلب شرایین و سکته را افزایش می‌دهند عبارتند از:
- فشار خون بالا (فشار خون): فشار خون بالا، فشار اضافی بر دیواره رگ‌ها وارد می‌کند و احتمال آسیب یا ضعیف شدن آنها را افزایش می‌دهد.
- کلسترول بالا (هیپرلیپیدمی): کلسترول بالا باعث تشکیل پلاک در شریان‌ها می‌شود و کاهش قطر و خاصیت ارتجاعی شریان‌ها را به همراه دارد.
- دیابت: دیابت بر نحوه استفاده بدن از گلوکز (قند) تأثیر می‌گذارد، که می‌تواند به رگ‌های خونی آسیب برساند و خطر لخته شدن را نیز افزایش دهد.
- سیگار کشیدن: یکی دیگر از عوملی که به رگ‌ها آسیب میرساند، سیگار است که باعث افزایش پلاک در آنها می‌شود. سیگار همچنین باعث افزایش فشار خون و کاهش سطح اکسیژن در خون می‌شود.
- چاقی: بهتر است بدانید چاقی باعث افزایش بار کار بر روی قلب و عروق خونی و همچنین افزایش التهاب و سطح کلسترول در بدن می‌شود.
- عدم تحرک بدنی: کاهش گردش خون و در نتیجه لخته شدن خون، در نتیجه کم تحرکی به وجود می‌آید. همچنین چاقی، بر فشار خون بالا، کلسترول بالا و دیابت تاثیر دارد.
- سن: خطر سکته مغزی با افزایش سن افزایش می‌یابد، زیرا شریان‌ها به مرور زمان باریک‌تر و سفت‌تر می‌شوند.
- جنسیت: مردان تا سن 75 سالگی بیشتر از زنان در معرض خطر سکته مغزی هستند و پس از آن زنان به دلیل تغییرات هورمونی پس از یائسگی در معرض خطر بیشتری هستند.
- سابقه خانوادگی: داشتن یکی از بستگان نزدیک که دچار سکته مغزی شده است، خطر ابتلا به آن را نیز افزایش می‌دهد.
علائم و نشانه‌های سکته مغزی چیست؟
همانند دیگر بیماری‌ها، علائم و نشانه‌های سکته مغزی به نوع و محل سکته مغزی و همچنین میزان آسیب مغزی بستگی دارد. با این حال، برخی از علائم و نشانه‌های رایجی که نشان دهنده سکته مغزی احتمالی هستند را در ادامه به شما معرفی می‌کنیم:
- بی حسی یا ضعف ناگهانی صورت، بازو یا پا، به خصوص در یک طرف بدن.
- گیجی ناگهانی یا مشکل در صحبت کردن یا درک گفتار.
- مشکل دید ناگهانی در یک یا هر دو چشم.
- مشکلات ناگهانی در راه رفتن، سرگیجه، از دست دادن تعادل یا هماهنگی.
- سردرد شدید ناگهانی بدون علت شناخته شده.
این علائم و نشانه‌ها ممکن است به تنهایی یا ترکیبی بروز پیدا کنند و ممکن است از نظر شدت و مدت نیز متفاوت باشند. برخی از افراد ممکن است فقط علائم خفیف یا موقتی را تجربه کنند، در حالی که برخی دیگر ممکن است دارای اختلالات شدید یا پایدار باشند.
مهمترین چیزی که باید به خاطر داشته باشید این است که سکته مغزی یک وضعیت اورژانسی پزشکی است که نیاز به توجه فوری دارد. اگر شما یا شخصی که می‌شناسید هر یک از این علائم یا نشانه‌ها را تجربه کردید، معطل نکنید و فوراً با اورژانس تماس بگیرید.
نحوه درمان سکته مغزی
راه‌های درمانی متفاوتی برای رفع خطرات عارضه سکته مغزی وجود دارد، با این حال درمان سکته مغزی به نوع و شدت سکته و همچنین مدت زمان سپری شده از شروع علائم بستگی دارد.
اهداف اصلی درمان سکته مغزی (stroke) بازگرداندن جریان خون به مغز، جلوگیری از آسیب بیشتر مغز، کاهش عوارض و بهبودی است تا بیمار بتواند زندگی عادی و بدون خطر را از سر بگیرد.
بهتر است بدانید که گزینه‌های درمانی متفاوتی برای هر دونوع سکته مغزی ایسکمیک و موراژیک وجود دارد که در ادامه آنها را به صورت کامل برایتان توضیح می‌دهیم.
گزینه‌های درمانی برای سکته ایسکمیک
- داروهای لخته ساز: داروهای لخته شکن (که ترومبولیتیک نیز نامیده می‌شوند) داروهایی هستند که می‌توانند لخته‌های خون را حل کرده و جریان خون را به مغز بازگردانند. رایج‌ترین داروی لخته‌کننده آلتپلاز (که tPA نیز نامیده می‌شود) است که به صورت داخل وریدی (از طریق ورید) ظرف 4.5 ساعت پس از شروع علائم تجویز می‌شود.
- ترومبکتومی مکانیکی: ترومبکتومی مکانیکی، روشی است که شامل استفاده از یک کاتتر (یک لوله نازک) با وسیله‌ای متصل به آن برای حذف لخته‌های خون از شریان‌های بزرگ مغز است. کاتتر از طریق یک شریان در کشاله ران وارد می‌شود و با استفاده از تصویربرداری اشعه ایکس به محل لخته هدایت می‌شود. سپس دستگاه لخته را گرفته و آن را از طریق کاتتر بیرون می‌کشد.
- سایر داروها: سایر داروهایی که ممکن است به بیماران سکته مغزی ایسکمیک داده شوند، شامل داروهای ضد پلاکت (مانند آسپرین یا کلوپیدوگرل)، داروهای ضد انعقاد (مانند هپارین یا وارفارین)، استاتین‌ها (مانند آتورواستاتین یا سیمواستاتین) و داروهای کاهش دهنده فشار خون (مانند لیزینوپریل یا آملودیپین).
گزینه‌های درمانی برای سکته مغزی هموراژیک
- داروها: داروهایی که ممکن است به بیماران سکته مغزی هموراژیک داده شود شامل داروهای ضد فشار خون (مانند لابتالول یا نیکاردیپین)، ضد تشنج‌ها (مانند فنی توئین یا لوتیراستام) و دیورتیک‌های اسمزی (مانند مانیتول یا هیپرتونیک سالین) است.
- جراحی: جراحی ممکن است برای درمان برخی از علل یا عوارض سکته مغزی هموراژیک، مانند بریدن یا پیچ‌خوردن (ببند کردن آنوریسم پاره‌شده)، تخلیه (برداشتن خون یا مایع از مغز) یا شنت (وارد کردن لوله) انجام شود. برای تخلیه مایع اضافی از مغز.
- روش‌های اندوواسکولار: روش‌های اندوواسکولار تکنیک‌های کم تهاجمی هستند که شامل استفاده از کاتتر با وسیله‌ای متصل به آن برای درمان ناهنجاری‌های عروق خونی در مغز است. برخی از نمونه‌های روش‌های اندوواسکولار برای سکته هموراژیک آمبولیزاسیون (انسداد یک رگ خونی غیرطبیعی با کویل، چسب یا ذرات) و آنژیوپلاستی (گشاد کردن رگ خونی باریک با بالون) است.
روش‌های پیشگیری از سکته مغزی
روش‌های پیشگیرانه یکی از بهترین کارهایی است که می‌توانند ریسک خطرات بزرگ این عارضه مهم را با کم کردن آسیب، حل و فصل کنند که شامل اتخاذ یک سبک زندگی سالم است. در ادامه برخی از اقدامات پیشگیرانه که می‌تواند خطر سکته مغزی را کاهش دهد به شما معرفی می‌کنیم:
1- کنترل فشار خون
فشار خون بالا یکی از مهمترین عوامل خطر سکته مغزی است. بنابراین نظارت و کنترل منظم فشار خون با مصرف داروهای تجویز شده، کاهش مصرف نمک، ورزش متوسط، مدیریت استرس و پرهیز از دخانیات و الکل ضروری است.
2- کنترل کلسترول
کلسترول بالا می‌تواند به تشکیل پلاک و باریک شدن شریان‌ها کمک کند که منجر به سکته می‌شود. بنابراین بهتر است سطح کلسترول با مصرف داروهای تجویز شده، خوردن یک رژیم غذایی متعادل با چربی‌های اشباع شده و ترانس و سرشار از فیبر و اسیدهای چرب امگا 3 کنترل شود.
3- کنترل دیابت
قند خون بالا یکی دیگر از عواملی است که لخته شدن خون را افزایش می‌دهد که می‌تواند باعث سکته شود. بنابراین کنترل سطح قند خون با مصرف داروهای تجویز شده ضروری است.
4- ترک سیگار
مصرف دخانیات به دیواره رگ‌ها آسیب میرساند و میزان پلاک را در آنها افزایش می‌دهد، همچنین سیگار باعث افزایش فشار خون و کاهش سطح اکسیژن در خون نیز می‌شود. بنابراین، ترک سیگار می‌تواند به طور قابل توجهی خطر سکته مغزی را کاهش دهد و سلامت کلی را بهبود بخشد.
5- ورزش منظم
ورزش می‌تواند گردش خون را بهبود بخشد، فشار خون را کاهش دهد، کلسترول را کاهش دهد، قند خون را کنترل کند، وزن را کاهش دهد و خلق و خو را بهبود بخشد. بنابراین، ورزش منظم (حداقل 150 دقیقه فعالیت بدنی با شدت متوسط یا 75 دقیقه فعالیت بدنی شدید در هفته) برای پیشگیری از سکته مغزی ضروری است.
6- داشتن یک رژیم غذایی سالم
خوردن یک رژیم غذایی سالم می‌تواند مواد مغذی و آنتی اکسیدان‌های ضروری را فراهم کند که از رگ‌های خونی و مغز در برابر آسیب محافظت می‌کنند.
بنابراین، داشتن یک رژیم غذایی سالم که سرشار از میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، پروتئین‌های بدون چربی، آجیل، دانه‌ها و ماهی و کم نمک، چربی اشباع شده، چربی ترانس، قند افزوده شده و غذاهای فرآوری شده باشد، می‌تواند از سکته مغزی جلوگیری کرده و سلامت را بهبود بخشد.
7- مدیریت استرس
استرس یکی دیگر از عوامل بروز سکته مغزی است که می‌تواند فشار خون، ضربان قلب و سطح کورتیزول را افزایش دهد که می‌تواند بر رگ‌های خونی و لخته شدن خون تأثیر بگذارد.
بنابراین، مدیریت استرس با تمرین تکنیک‌های تمدد اعصاب (مانند تنفس عمیق، مدیتیشن، یوگا یا تای چی)، درگیر شدن در سرگرمی‌ها یا فعالیت‌های اوقات فراغت (مانند مطالعه، گوش دادن به موسیقی، یا باغبانی)، جستجوی حمایت اجتماعی (از خانواده، دوستان). یا افراد حرفه‌ای) و خواب کافی (7 تا 9 ساعت در شب) می‌تواند از سکته مغزی جلوگیری کرده و سلامت روان را افزایش دهد.
نتیجه
سکته مغزی یک وضعیت پزشکی جدی است که ممکن است باعث ناتوانی دائمی یا مرگ شود. با این حال، با کاهش عوامل خطر و اتخاذ یک سبک زندگی سالم می‌توان از سکته مغزی پیشگیری کرد. علاوه بر این، بهتر است بدانید سکته مغزی را می‌توان با بازگرداندن جریان خون به مغز، جلوگیری از آسیب بیشتر مغز، کاهش عوارض و بهبود بهبودی درمان کرد. کلید پیشگیری و درمان سکته مغزی این است که علائم و نشانه‌های سکته مغزی را بشناسید و فورا با اورژانس تماس بگیرید.
